Нови сознанија за стар Велес од турските архиви

Објавено на 24 октомври, 2020 во 17:58

najstariotmostnavardar fin

24.10.2020

Колку и да се трудиме, во македонските архиви и во Архивот на Велес, не потстојат многу пишани подататоци за стар Велес. Постојат некои сознанија од српските грамоти, но по доаѓањето на османлиите на овие простори не постојат други пишани податоци, освен оние на турските писари кои ги запишувале во ,,дефтерите“ и пописите. Сепак турската држава педантно забележувала и настани во градот поврзани со своите поданици.

Затоа е предизвик да се бараат, а уште потешко и да се добијат релевантни податоци за случувањата во стариот Велес во 14 или 15 век.

Во Истанбулскиот архив на Османлиска Турција се собрани сите релевантни податоци, но пребарувањето е макотрпно и речиси ,, невозможен потфат“. Сепак, за среќа, мои пријатели се доблесни и поремено ми испраќаат по некој податок поврзан со Велес, а добиен токму од овие извори.
Овој пат, од една моја познаничка и пријателка, директорка на уметничка галерија и историчар на уметноста, Аја Туркај, добив податоци кои се надоврзуваат на некои веќе познати моменти за Велес, па сега можам да склопам многу појасна слика на настани кои се случиле во тоа време на територијата на стариот Велес.

Градот во 788/9 година според Мухамед (или 1386/7 година според христијанскиот календар) го завзел Гази Худавендуѓер (познат како Султан Мурат Први), а воените дејствија ги извршил Тимурташ паша.

Тврдината на стариот Велес на ридот Голик, над висната над денешниот манастир ,,Св.Димитрија“, долго време останала во употреба штитејќи го преминот низ клисурата на реката Тополка и дрвениот мост кој постоел преку Вардар, уште од времето пред доаѓањето на Римјаните во овие краишта.

Мостот се наоѓал на местото наречено Маркова меана, каде денес се наоѓа црквичката ,,Свети Јован“, во кругот на погонот на фабриката за кожи ,,Димко Митрев“.

Тој мост бил најголемиот дрвен мост и премин преку реката Вардар и ги поврзувал левиот и десниот брег, па претставувал посебно важна комуникација која ја бранеле триесетина вооружани војници. Тие биле стационирани во објектот на Маркова меана или до неа. Контролата на стоката и наплатата на мостарината ја вршел посебно назначен устабашија. Освен тоа, постоел и помал, дрвен мост на влезот на клисурата, преку реката Тополка. На место да денешниот Стар Мост постоел само премин со скела, кој најпрвин повремено го користела само турската војска.
Ова го дознав од податоците кои се запишани во стар, заборавен ,,дефтер“. Ако ова досега веќе ни беше познато, се откриваат и други факти кои даваат многу интересен поглед на овој далечен, заборавен период од историјата на градот Велес .

Во новите записи добиени од г-ѓа Аја, најзначаен е фактот што во 1405 година, на крајот на април, се случил силен земјотрес, што имал разорен ефект врз населбата, но и тврдината како и над мостовите на Вардар. Имено, се вели дека во населбата на стариот град Велес, сеуште имало голем број на жители. Дел од пребеганите христијани се вратиле во своите домови и продолжиле да се занимаваат со земјоделие и сточарство. Турците забележиле дека велешани ловеле и тргувале со риба од Вардар и Тополка.

Markovameana fin

Според турски извори, во ноќта помеѓу 25/26 април се случиле настани кои биле најава на претстојната катаклизма: имено, најпрво коњите се вознемириле, се одврзувале и бегале. Од врвот на ридот Вршник се појавил бел чад, а околните извори и чешми се заматиле. Се слушал чуден звук , како зуење, свиркање (слободен превод!). Потоа се` се смирило, а во мугрите на 26 април се јавила ерупција со силен звук од правец на Вршник и исфрлање на чад и камења од отворот на врвот на ридот.

Земјотресот траел долго и неколкукратно се повторил, а последиците биле страшни. Имено, се вели дека се срушил дел од источниот ѕид на тврдината и се јавило свлечиште под ѕидот на тврдината. Дел од домовите на велешани биле срушени и оние од камен, како и дрвените колиби.
Бројот на жртвите меѓу населението не е евидентиран, освен дека дваесетина турски војници се полесно повредени.

И што е највпечатливо – двата дрвени мостови се урнале во водите на реките Вардар и Тополка. Настрадале и повеќе воденици на Вардар.

Сега доаѓаме до вистината за закопаната црква во денешниот Манастир ,,Св.Димитрија“. Прво, никогаш намерно не била закопана манастирската црква ,,Св.Богородица“! Тоа стои само во приказната која некој загрижен велешанец ја има срочено, со намера што само потврдува дека околу оваа црква уште многу одамна се кршеле копја, се воделе борби и ковале интриги. Значи, голема е веројатноста одронот, свлечиштето, да ја засипало црквата и таа да се нашла делумно прекриена скоро пет века. Приказната за сонот на воденичарот Петре Здравев и ,,откопувањето“ е само добро осмислено сценарио и приказна која е ,,продадена“ и на турските власти и на верниците.

Претпоставувам дека во земјотресот настрадала или е тешко оштетена и тогаш најголемата велешка црква ,,Свети Арангел“. Турците не запишале дали има разрушени други верски објекти во околината, освен за оштетување на ,,најголемиот верски објект во околината“. Дека се работи токму за овој стар храм е многу веројатно , бидејќи сите други околни црквички биле многу помали од него. А според некои сознанија ги имало 24 помали или поголеми христијански црквички во околината на стар Велес.

Но, веројатно големата црква не била потполно разрушена, туку била тешко оштетена и подоцна урната , а на нејзино место е направена помала градба.

И во записите на Васил К’нчов во XIX век, се вели дека на местото на црквата ,,Свети Спас“ некогаш постоела помала црквичка, која служела и како манастир. И во Енциклопедијата на лексикографскиот завод се спомнува дека црквата потекнува уште пред XIV век, а била обновена во XIX век. Тоа значи дека црквичка постоела цело време , за да биде конечно обновена како ,,Свети Спас“ по 1835година.
Јас и порано пишував за ова црква ,,Свети Арангел“, која според некои записи тогашниот властелин Раденко со неговата мајка, ја поклонил на цар Душан, заедно со ,, 24 закрепостени селани, водениците и лозјата.“ Потоа, Цар Душан со посебна грамота ја поклонил на Призренскиот манастир ,,Свети Архангели“. И толку знаеме за неа.

Според пописите и дефтерите од Велешката нахија, црквата се споменува во пописот од 1445 година кога субашија на Велес бил Шејх бег (дефтери XV век том II, Скопје 1973,25). Овој попис се смета за не комплетен, но податоците во пописот се веродостојни.

И во пописот од 1467/8 година кога субашија бил Сулејман бег (опширен пописен дефтер бр. 4 том 1 ,Скопје 1971 ,133. ) се споменува ова црква, за потоа , во пописот од 1544/5 година кога субашија бил Хизир бег , црквата веќе не се споменува. (Istanbul,Balkanik arhivi, tapy defter N= 232,s 378 b).
Претпоставката дека ова црква се наоѓа под подот и темелите на сегашната, најстара црква ,,Свети Спас“, на левата страна на градот, сега добива нова светлина.

Ќе повторам дека покојниот Протојереј – ставрофот Стојко Ристевски, кога вршеше реновирање на ова црква, под подот на црквата ,,Свети Спас“, пронајде и документираше ѕидови и остатоци на стари фрески, ходници во вид на катакомби, кои за жал останаа неистражени и се наоѓаат се`уште под мермерниот под на новата црква.

По земјотресот голем дел од населението се разбегало и се упатило во правец на Азот (Хасот- тур.). Се смета дека тогаш настанале или биле обновени многу села во Азот. Така, селото ,, Стари Град“ постои како населено место токму од овој период, кога се вели дека е формирано од пребеганите велешани, како и селото Бистрица, кое до тогаш било скоро запустено.

По земјотресот е запишано дека се појавиле многу нови извори на вода, од кои многу биле – солени. Помали потреси се случувале подолго време по главниот потрес.

Занимливо е што, според турски извори, во 1407 година се случил уште еден поголем земјотрес, по кој повторно имало помали и поголеми оштетувања на постојните објектие.

Веројатно поради ова не е обновен дрвениот мост на Вардар, а градот е повлечен на север, каде е изграден голем, дрвен мост .

Според Евлија Челеби ( Челебија), познатиот турски патеписец, кој во 1661 година го посетил Велес и го опишал за прв пат подетално, мостот бил направен во времето на Мехмед II Освојувачот, околу 1467 година. Тој тогаш бил опишан како Нов Мост (Yeni Koprulu) – ,,дрвен мост со 4 отвори“.
После земјотресот во 1405 година, тврдината немала повеќе некоја воена намена, освен како контролна станица на патот кој минувал низ клисурата. Четириесет години подоцна Калето имало посада само од 7 члена, а во 1467/8 година во тврдината веќе немало никого, односно нејзината улога престанала и таа била напуштена.

starmost fin

И тука сме некаде на крај. И` се заблагодарувам од име на велешани на нашата пријателка од Турција , г-ѓа Аја Туркај, историчар на уметноста, која ми ги испрати и преведе на англиски овие податоци за стар Велес и земјотресите кои го погодиле на почетокот на 15 век.

Фактот дека постојат малку податоци за овие настани од овој период, му даваат особена тежина на овој напис и јас со голема возбуда сакам сите Вие велешани да го знаете секој детал од случувањата од тој период во стар Велес.

Уште еднаш јавно ќе им се заблагодарам на сите мои искрени соработници ,особено од пријателска Република Турција, кои со нескриен ентузијазам се борат да пронајдат и да презентираат нови, вистинити и релевантни податоци за градот кој сите го сакаме.

Ако кажам дека името на Велес или Köprülü (на турски), во Република Турција е симбол на поврзувањето на двата народи, двете религии, традиции, заемното вековно опстојување и почитување, тогаш посакувам градот да има што повеќе вакви пријатели и соработници како г-ѓа Аја Туркај.

Вашиот хроничар
Љупчо Данов

Сподели:

Напиши коментар

Станете член на ДУМА.мк и споделете го вашето мислење преку коментар. Кликнете тука за да се најавите.

8xbet คาสิโนออนไลน์888
8xbet
8xbet
ผลบอลสดไทยทุกแมชทั่วโลก
วิธี สมัคร บา คา ร่า มือ ถือ
ดูบอลสดดูบอลออนไลน์
ข่าวฟุตบอล
8xbet บาคาร่า
8xbet เว็บพนันออนไลน์เว็บตรง
บอลไทย U23
แทง บอล เดี่ยว
ข่าวบอลอังกฤษ
การคาดการณ์การแข่งขัน
8xbet คาสิโนสด
คะแนน ผล บอล สด 888
พัทยาสปอร์ต
ข่าวกีฬาเขตร้อน
ผลบอลสดวันนี้
ดูบอลสด
ถ่ายทอดสดฟุตบอล
ราคา บอล ภาษา ไทย
8xbet แจกเครดิตฟรี 1000บาท
ไทยล่าสุดฟุตบอลยุโรป
ดูบอลออนไลน์888
โปรแกรม ฟุตบอล ไทย วัน นี้
8xbet
888 ผล บอล สด ภาษา ไทย
8xbet-สล็อตแมชชีน
ถ่ายทอดสดฟุตบอลวันนี้
ดูการแข่งขันฟุตบอลออนไลน์
วันนี้ล่าสุดฟุตบอล
ดูบอลสด
ดูบอลสดดูบอลออนไลน์
กษัตริย์สปอร์ต
เว็บข่าวกีฬา
ข่าวกีฬา ข่าวฟุตบอล
ดูบอลสด
ผล บอล ไทย 888
ฟุตบอลไทยล่าสุด
บอล วัน นี้ บ้าน ผล บอล
ผลบอลสดไทย
ผล บอล สด 888
อัปเดตข่าวบาดเจ็บ ล่าสุด
ผล บอล สด ตาราง คะแนน
ดูฟุตบอลออนไลน์
ข่าวกีฬา ผลการแข่งกัน
8xbet
ตาราง บอล สด ไทย
วิธี สมัคร บา คา ร่า มือ ถือ
ข่าวกีฬาวันนี้
ผลบอลสดวันนี้
8xbet
ข่าวกีฬาสดใหม่
Sport Live News
8xbet สล็อตออนไลน์
8xbet คาสิโนสด
meta789 สถานีข่าวกีฬาฟุตบอล
การเดิมพัน 8xbet
ผล บอล ไทย สด
8xbet
8xbet - หน้าแรกการเดิมพันออน
8xbet คาสิโนออนไลน์
ดูบอล ดูบอลสด
8xbet เข้าสู่ระบบ
8xbet คาสิโนออนไลน์
8xbet คาสิโนสดไทย
8xbet
ดูบอลสด วันนี้ HD ครบทุกคู่
ข่าวกีฬาวันนี้
8xbet คาสิโนถูกกฎหมาย
ดูบอลสดดูบอลออนไลน์
คะแนนฟุตบอล และข่าวสาร
8xbet
ดูบอลออนไลน์
ข่าวกีฬา ฟุตบอล
บอลไทย U23
ผล บอล พรีเมียร์ ลีก
TNS Thai Sport
ตก็สามารถดูบอลออนไลน์ได้ทันที.
8xbet
พนัน บอล สด
ดูบอลสดดูบอลออนไลน์
ตารางบอล
แพลตฟอร์มการเดิมพันชั้นนำของเอเชีย
ข่าวกีฬาวันนี้
เว็บไซต์รวมกีฬาและภูมิศาสตร์มนุษย์ของประเทศไทย
ฟุตบอลวันนี้ ถ่ายทอดสด
ผล บอล ไทย สด
โปรแกรม บอล ไทย u23
8xbet ออนไลน์
8xscore
ข่าวฟุตบอล
8xbet คาสิโนออนไลน์อันดับ1
วิธี สมัคร บา คา ร่า มือ ถือ
บอล สด 888
8xbet
สกายสปอร์ต
การดำเนินชีวิตที่เทคโนโลยี
ดูบอลออนไลน์ ไม่กระตุก
วิธี สมัคร บา คา ร่า มือ ถือ
สำหรับคอกีฬาอย่างคุณไม่ควรพลาด
8xbet สโมสรกีฬาออนไลน์และคาสิโน
คาสิโนออนไลน์ 8xbet
ไฮไลท์ฟุตบอลตารางบอล
ดูบอลออนไลน์ทุกลีกทั่วโลก
ผลบอลสดวันนี้
ฟุตบอลต่างประเทศ
8xbet คาสิโนออนไลน์
ดูบอลสดฟรี
ดูบอลฟรี android tv รองรับทุกระบบ
ข่าวฟุตบอลไทย
ข่าวฟุตบอลล่าสุด
8xbet เว็บคาสิโนสด
บอลไทย ตารางแข่ง
Nuru Sports Club
ดูฟุตบอลออนไลน์
8xbet เว็บบาคาร่าออนไลน์
ข่าวฟุตบอลไทยล่าสุด
วันนี้ล่าสุด
Sunshine Sports
ผลบอลพรีเมียร์ลีก
ข่าวฟุตบอลไทยล่าสุด
ดูบอลสดดูบอลออนไลน์
และกีฬาอื่นๆ
ผลบอลเมื่อคืน
8xbet เครดิต ฟรี
สารานุกรม
8xbet
ข่าวกีฬาวันนี้
ผลบอลสด
แทง บอล ขั้น ต่ํา
ผล บอล พรีเมียร์ ลีก อังกฤษ ล่าสุด ลา ลิ กา
บอลไทย
ตารางบอลล่าสุด
พรีเมียร์ลีก
ผลบอลผลบอลสด
โปรแกรม บอล
ข่าวการแข่งขันฟุตบอล
เว็บดูบอลออนไลน์ที่จะช่วยให้คุณ
8xbet คาสิโนออนไลน์
ดูทีวีออนไลน์
8xbet คาสิโนบาคาร่า
ดูบอลสด
การคาดการณ์การแข่งขันอ
ได้เครดิตฟรี 100 บ
โปรแกรม ถ่ายทอด ฟุตบอล สด
อัปเดตข่าวฟุตบอล ล่าสุด
ถ่ายทอดสดฟุตบอล
ฟุตบอลเชลซีถ่ายทอดสด
วิธีแทงบอลในเว็บ
ถ่ายทอดสดฟุตบอล
แทง บอล ออนไลน์ ยัง ไง
อัตรา แทง บอล
พนัน บอล สด
รวมข่าวฟุตบอล ผลบอล
ผลบอลสด7m888
8xbet การพนันออนไลน์
ข่าวกีฬา
ผลบอลสด
8xbet คาสิโน มีอะไรบ้าง
ฟุตบอลทีมชาติไทย
ตาราง ฟุตบอล ทุก ลีก
แทง บอล คือ อะไร
ตาราง คะแนน พรีเมียร์ ลีก
โปรแกรมถ่ายทอดสด
ดูบอลออนไลน์
ข่าวกีฬา
บอล พรีเมียร์ ลีก
คะแนน บอล สด
ผลฟุตบอล
ผลฟุตบอลไทยวันนี้
ผลบอลสดไทยทุกแมชทั่วโลก
ข่าวกีฬาออนไลน์
ไฮไลท์ฟุตบอล
Sports Around Thai
8xbet เครดิตฟรี50 แทง บอล
ไฮไลท์ฟุตบอล
สล็อตออนไลน์
กีฬาต่างประเทศ ผลบอล
เดิมพันแมนเชสเตอร์ซิตี้
ผลบอลสด888
8xbet คาสิโนออนไลน์เว็บตรง
ไฮ ไล ท์ แมน ยู ล่าสุด
ผล บอล พรีเมียร์ ลีก อังกฤษ ล่าสุด
เว็บไซต์เดิมพันกีฬาที่ดีที่สุด
ดูบอลออนไลน์
เดิมพันกับ 8xbet
วิเคราะห์บอล
8xbet
8xbet คาสิโนออนไลน์ที่ดีที่สุดในเมืองไทย คา
ข่าวกีฬาวันนี้ ล่าสุด
ดูฟุตบอลออนไลน์
ดูบอลสดไทย
8xbet สล็อตแมชชีน
พนัน บอล สด
ข่าวบอลพรีเมียร์ลีก
แม็กกี้ สปอร์ต
8xbet
ข่าวกีฬา ล่าสุด
4U Sports Thai
8xbet คาสิโนพรีเมียม
ข่าวกีฬาล่าสุด
ผลบอลสด888 บอลพรุ่งนี้
เกมสล็อต 8xbet
ดูบอลออนไลน์ทุกลีกทั่วโลก
ผล บอล สด 365
ผลบอลพรีเมียร์ลีก
8xbet คาสิโนออนไลน์
8xbet
กีฬาแห่งประเทศไทย
8xbet
ถ่ายทอดสดฟุตบอล
ข่าวกีฬาไทย 24
สล็อตออนไลน์เว็บตรงไม่ผ่านเอเย่นต์ PG SLOT99
ผล บอล สด sbobet
เว็บโป๊กเกอร์ออนไลน์ ที่ pokerthai99
ผลบอลสด
ฟุตบอลไทยวันนี้ช่องไหน
อัตรา แทง บอล วิเคราะห์บอล
รายการ บอล วัน นี้ พรีเมียร์ ลีก
ผลฟุตบอลไทยวันนี้
ถ่ายทอดสด บอลวันนี้ ช่อง
ถ่ายทอดสด บอลวันนี้ ช่อง
ทีเด็ดบอลวันนี้ 4 คู่ผลบอลสด
ตารางบอลวันนี้ ทุกลีก ภาษาไทย
ดูวิเคราะห์บอลวันนี้
ไทยลีก วันนี้ ถ่ายทอดสดไทยลีก วันนี้ ถ่ายทอดสด ช่อง ไหน
โปรแกรม พรีเมียร์ ลีก อังกฤษ ถ่ายทอด สด
เช็ค ผล บอล วัน นี้ พรีเมียร์ ลีก อังกฤษ
888 ผล บอล ผล บอล สด