Томе Боцев, најстариот велешки фотограф и последен од семејната фотографска лоза
„Фото апаратот никогаш нема да го оставам. Тој е мојата прва играчка што како подарок ја добив од мајка ми Нада Боцева, аманет и затоа ќе го чувам и со него ќе сликам се додека дишам. Таа играчка, со која овековечив многу настани, благодарение на мојата храбра мајка Нада, сакам да ми биде и последната остварена желба во мојот живот“, рече најстариот велешки фотограф Томе Боцев. Тој е фотограф што не сака да се фотографира. Вели ги имал премногу од времето што го одживеал и таков сака да го помнат неговите сограѓани на кои им посветил часови и часови време од сопствениот живот.
Томе од времето кога служел војска во ЈНА
Поранешниот професор, дипломиран технолог и фотограф има осумдесет и четири години. Тој е последен од семејната лоза на познати фотографи во Велес. Прв бил Ѓошо, втор неговиот син Тодор, трета била неговата сопруга Нада, четврта сестра му Светлана и петти постариот брат Ѓорѓија. Нема постар велешанец што не го познава Томе Боцев и кој нема да ви рече дека тој е добар човек што сеуште секојдневно ги крстосува улиците во Велес и со својот апарат ги регистрира панорамите, просторот и објектите.
Томе е човек со големо срце. Таков го знаеја и неговите ученици во средно хемиското училиште каде што покрај науката ги запознаваше со тајните на фотографијата и со убавините на планинарството. Томе сам или пак со група планинари секој слободен миг и денес го поминува во прекрасните македонски планини, а најмногу во пределите на Јакупица и Караџица. Секое ново искачување на врвот на Солунска Глава го доживува како предизвик затоа што му овозможува уште еднаш пред себе ,како на дланка, да ја гледа скоро цела Македонија. Панорамите ги фотографира и чува во сопствениот фото апарат.
Семејната куќа на фотографското семејство Боцеви во Велес
Семејството Боцеви било многучлено и во градот живее на Маалска. Тоа е маалото што се простира од училиштето „Свети Кирил и Методиј“ во правец кон црквата „Свети Пантелејмон“ се до месноста „Мегдан“. Дедото на Томе се викал Ѓошо ,бил роден 1840 година и се занимал со берберскиот занает. Тој имал берберски дуќан на главната улица. Боцеви биле роднини и со познатото берберско семејство Подалешови. Ѓошо ги удрил темелите на фотографскиот занает во семејството Боцеви. Кога тој имал петнаесет години отишол и му помагал на познатиот сликар и фотограф Хаџи Косте додека ги реставрал фреските во манастирот „Свети Димитрија“. Ѓошо бил трудољубив и покажал афинитети кои го поттикнале Хаџи Косте да му ги открие тајните на сликарството, посебно на фотографијата. Тогаш Ѓошо имал можност да ги направи првите фотографии со апаратот на Хаџи Косте и така го засакал овој занает. Мајстор Хаџи Косте во 1857 година од заработените пари на Ѓошо му го купил првиот фотографски апарат од Солун.
Единствената фотографија на која се наоѓаат сите фотографи од семејството Боцеви
Ѓошо почнал да ги фотографира првите фотографии во Велес. Освен свадби фотографирал и делови од Велес, настани, случки и граѓани. Често одел, кај во тоа време, познатиот велешки фотограф Дамаскин и учел за фотографските техники. Еднаш, според кажувањето на неговата снаа и мајка на Томе, познатата Нада Боцева, Ѓошо сликал една група на комити. Турците го забележале и го привеле. Кога им кажал дека не ги познава и дека ги слика само да заработи пари Турците му удриле неколку шамари и го пуштиле. Од тогаш Ѓошо работел во својата куќа која ја изградил на спротивната страна на училиштето „Свети Кирил и Методиј“. Тој се оженил за велешанката Таса со која имал шест деца меѓу кој и Тодор, татко то на Томе Боцев. Ѓошо занаетот му го предал на синот Тодор бидејќи тој и најмногу се интересирал за фотографијата.
Тодор Боцев е роден во 1893 година. Од мал, покрај берберскиот , многу го засакал и татковиот ,фотографскиот занает. Одел со татко му на свадби, веселби и крштенки. Татко му кога видел дека Тодор веќе го совладал занаетот му го давал апаратот сам да слика. По смртта на Ѓошо неговиот син Тодор целосно се посветил на занаетот. Работел од утро до мрак. Се дружел со напредните и учени велешани, со видни и богати сограѓани кои пак многу го ценеле и почитувале. Фотографот Тодор бил канет на секоја семејна веселба, на секоја свадба во градот. И тој во 1927 година се оженил со Нада Срмова, ќерка на Пано Леов- Срмата од селото Ораовец, кој бил познат трговец на производи од Солун. Нада била најубавата девојка во селото Ораовец. Таа како невеста во семејството Боцеви ,од Ораовец во Велес , била донесена со лимузина што за тоа време било голема атракција.
Фотографија од свадбата на Нада и Тодор Боцеви
– Татко ми, заедно со другарите, отишол на селска слава во селото Ораовец. Шетајќи поминал покрај куќата на Срмови и во дворот ја забележал убавата мома Нада. На другарите им рекол “Ех, оваа мома да биде моја се би дал“. Но до средба не дошло. По неколку месеци во еден дуќан во Велес повторно ја сретнал Нада со нејзиниот татко. Татко ми на глас рекол: „Еве го убавото девојче што го сакам“. Тоа го слушнал татко и Алексо и му рекол : „Ако навистина ја сакаш и ако ја чуваш нека ти е со среќа“. Речено сторено. По кратко време се случила свадбата и мајка ми била донесена од Ораовец во Велес со лимузина а свадбарите патувале со пајтони. Кога според стариот велешки адет свадбарската поворка минела низ улиците во градот тоа било вистинска атракција. Моите родители живееле среќно но за жал нивната среќа била кратка. По раѓањето на сестра ми Светлана , брат ми Ѓорѓи и јас како трето дете во 1933 година почина татко ми Тодор. Мајка не израсна сите тројца како вдовица, рече Томе.
Нада и Тодор Боцеви со децата Светлана, Ѓорги и Томе
Тодор Боцев бил познат велешанец. Бил другар со Панко Брашнар, Тодор Бабунски, Соколот, Габерот, Камишот, Шурков, Тодор Шоп Трајанов, Тодор Јуртиев, Ангел Наков, Џипунот. Тој бил благајник на Работничката партија на КПЈ, а заедно со Панко и останатите биле организатори на огранокот на ВМРО во Велес. При одржување на еден состанок биле предадени од некој сосед. Тодор бил осуден на една година затвор. Покрај фотографирањето и членувањето во партијата на Панко Брашнар , Тодор бил голем љубител и одгледувач на пчели. Имал повеќе сандаци и покрај нив минувал часови и часови кога имал потреба од духовен мир.
Фотографот Тодор Боцев додека одмара покрај сандаците со пчели
По неговата смрт сопругата Нада останала сама со трите деца. Иако имала завршено четврти клас гимназија во Солун не можела да најде работа. За да си обезбеди егзистенција за себе и децата Нада одлучила да го земе апаратот на сопругот и да продолжи да фотографира. Така велешани почнале да ја повикуваат тетка Нада Боцева за да ги фотографира нивните семејни веселби. За кратко време таа отворила дуќан на главната улица во Велес. Набрзо потоа го преселила во домот бидејќи немало кој да и помага околу грижата за децата. Покрај големиот број лични фотографии тетка Нада сликала и делови од Велес, а најомилен и бил Вардар, саатот и велешката чаршија.
Нада Боцева со синовите Ѓорги и Томе и со ќерката Светлана
Ѓорги, Томе и Светлана Боцеви фотографирани од мајка им Нада
Во 1937 година, за време на владеењето на СХС, на првата недела по Велигден, напредната група млади луѓе, кои биле против тогашниот режим, сакале да одржат состанок во близина на Манастирот. Тетка Нада ги фотографирала но, во тој момент српските џандари ја забележале. Нада веднаш ја извадила фотографската плоча и ја фрлила во тревата, а на нејзино место ставила нова. Му дала знак на својот син Ѓорѓи, кого го водела со себе да и помага, да ја скрие. Тој тоа и го направил. Џандарите со апаратот ја привеле Нада и кога ја развиле плочата виделе дека нема ништо на неа. Тогаш таа им рекла:„ Да ме оставевте да ги сликам ем јас ќе заработев пари ем вие ќе ги имавте на слика сите нив, а вака ништо ниту јас заработив ниту вие ги фативте“.
Иако Нада Боцева во фотографскиот занает ги внела трите деца, Светла, Ѓорѓи и Томе, сепак ги поттикнувала на образование. Светлана и Ѓорѓи заминале и завршиле факултет. Светлана во Скопје а Ѓорѓија во Загреб. Тогаш со занаетот продолжил најмалиот Томе кој бил средношколец.
Солунска глава фотографирана од Томе Боцев
– Кога ќе се вратев од училиште мајка ме викаше во лабараторијата. Ќе се качев на столче и ми даваше да развивам копирана фотографија. Пред да почнам да работам ќе покажеше на една веќе сработена од неа и ќе речеше: „ Кога ќе биде како оваа фотографија тогаш ќе ја извадиш од разредувачот. Дали разбра“. Јас климав со главата дека сум разбрал иако повеќе фотографии стануваа црни. Таа тогаш ќе повтореше :„ Концентрирај се. Ти си паметно дете и ќе успееш“. И навистина после тоа започнував да вадам убави фотографии . Мајка ќе ме погалеше по глава и со насмевка ми велеше: „Оваа добра фотографија вреди повеќе од илјада неуспешни. Добар мајстор ќе бидеш ти“, рече Томе.
Нада Боцева фотофрафирана во последните години од животот
Додека трите деца на Нада Боцева студирале таа вредно работела. Често одела да ги фотографира за лични карти и жителите од Горно и Долно Јаболчиште, потоа во Мелница, во Богомила, во Ореше. Кога требало со денови била теренски фотограф. Така создавала дополнителни приходи и имала помалку грижи за образованието на децата.
Томе Боцев со пријатели на скијање на Солунска глава
Деновиве кога разговаравме со Томе тој се присети дека зад себе има токму 75 години во кои секој ден го држи фотографскиот апарат во своите раце.
– Мајка Нада Боцева почина во 1977 година. Апаратот ми го остави мене. Додека сум жив ќе работам. Жал ми е што со мене прекинува фотографската семејна лоза на Боцеви. Никој од моите внуци не сака да биде фотограф. Тоа најмногу ме боли, но што можам, рече на крајот од нашата средба фотографот Томе Боцев.
Стоилко Андреевски